تأملی بر نظریه انتقادی در تعلیم‎وتربیت

نظریه انتقادی، از پرنفوذترین نظریه‌های معاصر در تعلیم ‎ و تربیت بوده که به انتقاد شدید از مدارس و اجتماع پرداخته‏است‏‏. این نظریه مفروضات خود را از مکاتب پست مدرنیسم، اگزیستانسیالیسم، نئومارکسیم و فمنیسم گرفته‏است‏‏.  د‌ر این مقاله کوشش شد‌ه‏است‏‏ معنا، خاستگاه و روند تکامل این نظریه به‏عنوان یکی از جنبش‌های تأثیرگذار د‌ر حوزه فلسفه تعلیم‎ و تربیت به اجمال و با تأکید بر دیدگاه بنیانگذاران معروف مکتب فرانکفورت ازجمله هورکهایمر، ماکوزه، اپل، مک لارن و ژیرو معرفی گرد‌د‌. پژوهش حاضر با هدف واکاوی نظریه انتقادی و تأثیرات آن بر تعلیم و تربیت به انجام رسیده‏است‏‏. پرسش‏های پژوهش عبارت‏اند ‏‏از: الف) ویژگی‏ها و مؤلفه‏های نظریه انتقادی کدامند؟ ب) نظریه انتقادی چه تأثیراتی بر تعلیم و تربیت داشته‏است‏‏؟ ج) چه نقدهایی بر نظریه انتقادی در تعلیم و تربیت واردشده‏است‏؟  در این پژوهش از روش تحلیل مفهومی استفاده شده. یافته‏های حاصل از پاسخ به پرسش نخست نشان می‌دهد که نظریه انتقادی به طور عمده بر انتقاد از جنبه‌های مختلف زندگی اجتماعی شامل: ایدئولوژی، فرهنگ، تکنولوژی، نظریه‌های مارکسیتی و جامعه‏شناسی و نظریه معرفت‏شناختی اثباتی مبتنی می‌باشد. یافته‌های حاصل از پاسخ به پرسش دوم نشان می‏دهد که طرفداران نظریه انتقادی در تعلیم و تربیت به تحلیل و بررسی نظام تعلیم‏ و تربیت درون ساختار جامعه می‌پردازند. آن‏ها  مدرسه و عناصر آن بخصوص برنامه‏درسی و معلم را فراتر از حیطه آکادمیک، و دارای نقش‏های مهم سیاسی، اقتصادی،اجتماعی و تربیتی می‏دانند. یافته‏های حاصل از پاسخ به پرسش سوم نشان می‏دهد که نظریه انتقادی با نقدهای از جمله: سیاسی‏کردن بیش از حد فضاهای آموزشی؛ دور کردن نظام‏ آموزشی از هدف اصلی خویش یعنی پرورش عقلانی شاگردان است؛ نگاه انقلابی به ایجاد تغییرات به جای نگاه تدریجی و بیان واژه‏ها و اصطلاحات شعاری و دور از واقعیت مواجه بوده‏است‏‏. هر یک از این موارد، در متن مقاله با تفصیل بیشتری بیان شده‏اند.